op.64 no.1 Pièce Blanche

Het stuk getiteld "Pièce Blanche" is voor piano solo. Pianotechnisch is het bijzondere aan dit stuk is dat er uitsluitend gebruik gemaakt wordt van witte toetsen op het pianoklavier (geen zwarte toetsen en dus geen kruizen en geen mollen in de bladmuziek). Vandaar ook de titel en daardoor ook de toonsoort van de natuurlijke Am toonladder. Door deze mezelf opgelegde beperking is het niet mogelijk om te moduleren of andere uitwijkingen te maken en blijft het stuk steeds in hetzelfde (relatief beperkte) klankidioom wat tot een zekere egale sfeer leidt, passend bij de achtergrond van dit stuk.

Waar andere pianostukken uit het Spheren oeuvre vaak een sfeer hebben van zwijmelen, mijmeren, dagdromen of zelfs meditatie, gaat dit "witte" stuk daarin verder door over verdriet te gaan. De tempoaanduiding is nu eens niet "Andante" (zoals zo vaak), maar "Adagio" en de ondertitel is "tristesse" en het stuk begint met de aanwijzing "avec une intensité profonde".
In dit langzame muziekstuk klinken veel voorhoudingen (een soort uitgeschreven appogiatura's) en het is opgebouwd rond een leidmotief van pijn en verdriet, als gevolg van die ostinate syncope met voorhouding klinkt daar steeds weer het zuchten en treuren. Soms klinken er echter flarden van hoop, maar toch steeds ook weer dat leidmotief van pijn en verdriet, het leiden wat zich steeds opnieuw aandient.

Het stuk begint (na vier maten voorspel) met de expositie van het centrale thema in zich steeds herhalende en aanvankelijk steeds stelliger uitingen. Er volgt een wat troosterijker gedeelte met omspelingen met ladderfiguren, eerst in middenligging, later ook in een hoge ligging. Maar steeds opnieuw klinkt het centrale motief daar tussendoor. Een reeks klimmende akkoorden die uitmondt in een cadens vormt de inleiding voor een ietwat geanimeerder gedeelte in een (verzwegen) 8/8 maat met een 3+3+2 ritme dat meer levenslust uitstraalt, waarna het originele tempo en ritme hun intrede doen, maar nu in een alternatieve zetting met wat vollere akkoorden, opnieuw uitmondend in steeds stelliger uitingen van het thema. Hierna zorgt een mildere vorm van het thema voor wat verzachting en presenteert het zich op de valreep ook nog wat lieflijker. Tenslotte sterft het leidmotief langzaam uit en komt alles tot rust in een allerlaatste zwijgende maat. Ainsi soit-il.

op.64 no.2 Pièce Blanche

Jaren later heb ik ook een versie van "Pièce Blanche" voor symfonieorkest gemaakt. Vooral veel strijkers, maar verderop ook blazers en harp.

op.64 no.3 Pièce Noire

Vele jaren na het schrijven "het witte stuk", werd het ook tijd voor "het zwarte stuk": "la Pièce Noire".
Het componeren van een pianostuk met zulke strikte beperkingen qua toetsgebruik was goed bevallen, maar ik vond een stuk met de inverse beperkingen (het gebruik van alleen maar zwarte toetsen) niet helemaal voor de hand liggen. Louter zwarte toetsen betekent pentatoniek, het gebruik van slechts vijf tonen. Dat laat (bij interpretatie van de zwarte toetsen als een deel van Ges toonladder (en dus niet F#, maar dat zou op hetzelfde neerkomen)) ook maar twee volledige drieklanken toe, Ges-groot en Es-klein. Omdat me dat al te gortig werd, heb ik de beperking wat losser gemaakt door "alleen mollen" te gebruiken. Daarmee worden de noot 'ces' en daardoor ook het Ces-akkoord en het As-mineur-akkoord toegevoegd. Alle noten in dit korte, meditatieve pianostukje zijn dus mollen, en net als bij het "Pièce Blanche" komen er dus helemaal geen toevallige voortekens voor (naast de zes mollen aan de sleutel).
Naast deze toonsoortzuiverheid heb ik mezelf nog een tweede grote beperking opgelegd: "te spelen met alleen de linkerhand". De ondertitel van dit "pièce noire" is dan ook "pour la main gauche".

op.64 no.4 Pièce Noire Blanche

Zoals hierboven uiteengezet is "het zwarte stuk" net zo toonsoortzuiver als "het witte stuk". Het gevolg is dat als we het zwarte stuk transponeren naar C-groot, het helemaal wit wordt (geen alteraties). En dat is precies wat ik in het vierde opusnummer gedaan heb: het "zwarte stuk in een witte uitvoering". Doordat het een overmatige kwart omhoog is getransponeerd heeft het stuk echter wel ingeboet aan sonoriteit.