Spheren
Muziek van
Paul Merkus
Op. 73 Défaite & Garden Leave

De aanleiding voor het schrijven van dit stuk voor piano solo is mijn ontslag als gevolg van een grote reorganisatie. Hoewel het niet helemaal een "donderslag bij heldere hemel" was, kwam het voor mij toch als een klap aan. Vandaar de behoefte om een heftig stuk te schrijven waarin de klap te horen is. En vandaar ook "Défaite" (verslagenheid) als naam voor dit grimmige stuk waarin trieste woede doorklinkt.

Het stuk begint met de eerste inval bij het schrijven: twee sombere akkoorden in lage ligging, Besm en Esm. De keuze voor Bes-mineur als toonsoort (vijf mollen) is een verwijzing naar de dodenmars van Chopin, ook in Bes-mineur. Verder weet ik dat in de Matteus-passion van Bach er maar één keer een Bes-mineur akkoord voorkomt in de recitaitieven, op het moment dat de tekst luidt "und sie wahren sehr betrübt ...". Inderdaad, er was iets van een rouwproces begonnen.

Het stuk begint met hamerslagen van donkere akkoorden die in een lome tertsengang opbouwen en steeds maar blijven doorbeuken. Na vier regels akkoorden volgt eindelijk een soort verlossing door een fortissisimo passage met een gebroken linkerhand boven volle akkoorden rechts. Maar na twee regels wordt een nog heftigere climax bereikt met dubbele akkoorden die de hele piano zeer intensief gebruiken. Maar eenmaal moegebeukt gaat het plots over in een serene rust die langzaam opbouwt naar vrediger akkoorden in een kwartenbeweging en die zelfs doorgroeien naar een lieflijke passage met het openingsthema in heel positief en vredig majeur. Toch is de strijd nog niet gestreden en zwelt het spel weer aan naar grote beukende akkoorden die na een uitgebreide slotcadens lijken te eindigen in een bes-mineur akkoord als bedriegelijk slot. Daarna volgt een zacht naspel bestaande uit een dalende ladder die de weg wijst naar het bes-mineur slotakkoord in nòg lagere ligging dan bij aanvang.


Als onderdeel van het ontslagproces kondige enige tijd later de periode van z.g. "Garden Leave" aan, een periode waarin men als ontslagene ontheven werd van de verplichting tot arbeid en alle gelegenheid krijgt om ander werk te zoeken. Omdat in mijn geval de nieuwe baan snel geregeld kon worden betekende deze periode van "Garden Leave" ook daadwerkelijk ontspanning en tijd voor mezelf. De verslagenheid die in "Défaite" werd uitgedrukt was snel overwonnen en gecombineerd met een ontluikende lente werd deze periode dan ook zeer aangenaam, en was er ook ruim tijd om te componeren. Het stuk voor piano solo met de toepasselijke titel "Garden Leave" is dan ook een weergave van deze ontspannen en een zelfs ietwat landerige sfeer. Dit "lied zonder woorden" is geschreven in de bekende stijl met een opbouw naar spheervolle gebroken akkoorden in de linkerhand enzo. En aan het einde komt het rustige openingsthema weer terug.


op.73 nr.1 Défaite:
op.73 nr.2 Garden Leave: