Spheren
Muziek van
Paul Merkus
Op. 25 Wetterbericht & Phasen der Gefühle

Opus 25 is een liederencyclus bestaande uit twee liederen op tekst van Claudia Lorentz, een Duitse ex-collega uit Hamburg.

De tekst van het eerste lied "Wetterbericht" heeft zij gebaseerd op een tekst waarvan de bron niet meer te achterhalen is. Deze tekst bestaat uit een viertal coupletten over het weer, waarvan de coupletten twee t/m vier van haar hand zijn. In het lied kennen alle vier de strofen dezelfde zangmelodie, maar de pianobegeleiding is echter steeds verschillend, afhankelijk van het weer.

In het eerste couplet is het mistig en benemen flarden nevel het zicht. De begeleiding is dan ook terughoudend en vaag.
In het tweede couplet sneeuwt het en dwarrelen de vlokjes lieflijk naar beneden. De begeleiding is lichtvoetig en speels, zacht en subtiel.
In het derde couplet regent het pijpestelen, de regen komt met bakken uit de hemel vallen, zoals in de begeleiding te horen is. Opeenvolgende akkoorden weerspiegelen het onophoudelijke karakter van de klaterende regen.
In het vierde couplet tenslotte schijnt de zon. De pianobegeleiding is vol en briljant met lichte zestiende noten in de leggiero karakter. Nu wijkt de zangmelodie dan toch af in een letterlijk hoogtepunt van het lied: ".. alles hüllend in heiteren Glanz: hellen, erhellen die Seele". De ziel wordt verlicht door de heldere glans van de zon.


Het tweede lied uit deze cyclus is ook gebaseerd op een tekst van Claudia Lorentz. Ditmaal is de tekst volledig van haar eigen hand en ook autobiografisch.

Het gedicht "Phasen der Gefühle" beschrijft op indringende wijze hoe de uiteenlopende gevoelens van een mens elkaar in de tijd kunnen afwisselen, maar ook hoe de mens zijn eigen geluk in de weg kan staan.

Het lied begint met een opgewekt voorspel in barok-stijl, waarin het "Af-en-toe" thema klinkt. De zang zet daarna in met "Af en toe, minuten zo zwaar als een steen", een steen die zwaar op de maag ligt. Maar na een kort tussenspel worden seconden van oplichtende geluksmomenten beschreven, vol liefde en geborgenheid.
Maar dan, dagen troebel als een moeras, waarop de eentonigheid toeslaat. "Het gevoel van absolute zinloosheid van het leven". De pianobegeleiding pakt het daarna toch levendig op en trekt het geheel uit het moeras.
Maar ook: uren licht als een vlinder! De triolenbeweging in de piano illustreert de speelse lichtvoetigheid van de vlinder, waarna de kracht middels een fortissimo wordt uitgebeeld en heel mild het opgaan (omhooggaan) in creativiteit. Die creativiteit leidt tot een cadens voor de piano: heel weelderig moduleert de pianopartij langere tijd door om over te gaan in de slot-strofe van dit lied. Daarin bereikt weerderigheid zijn hoogtepunt: "secondenlang genietend, tot het ineenstort", waarna na dat dramatische moment de oorzaak van deze ineenstorting duidelijk wordt: "stukgeslagen door de eigen onrustige geest". Dit fragment eindigt laag in Bes-mineur, de toonsoort die al in de Barok muziek symbool stond voor de triestheid en de dood. Hoewel de tekstschrijfster hier ophoudt heeft de componist er nog een epiloog aan toegevoegd, wat begint met het "Af-en-toe" thema (immers, 't kan verkeren) en wat uitmondt in een karakteristiek maestoso-slot.


Voor wat betreft deze benadering van het slot van dit tweede muziekstuk zijn we in goed gezelschap. Ook Johannes Brahms heeft in zijn "Schicksalslied" (op.54) voor koor en orkest met ditzelfde dilemma gezeten:
Op de plaats waar het gedicht van tekstdichter Hölderlin eindigt heeft Brahms daar geen vrede mee. Na een positief eerste couplet is het tweede en laatste couplet uitgesproken somber en stelt dat het leven één eindeloze jammerklacht is. Brahms kan dit negatieve slot niet accepteren en componeert verder daar waar de dichter ophoudt.
Dit is precies dezelfde situatie als in het lied "Phasen der Gefühle" waar de tekstschrijfster (autobiografisch) eindigt met een sombere kijk op het leven ("het geluk stukgeslagen door de eigen onrustige geest"), maar de componist komt terug op het "Af-en-toe" thema (vol kansen).


Deze twee liederen zijn nog nooit publiekelijk uitgevoerd en er zijn derhalve ook geen geluidsopnames van een integrale uitvoering. Maar dankzij StaffPad en Melodyne is het toch mogelijk geworden om een indruk te geven: hierbij twee audio opnames/weergaves (="opgaves") van mijn (deels getransponeerde) zang, begeleid door een CinePiano in StaffPad.

Op.25 No.1: Wetterbericht:
Op.25 No.2: Phasen der Gefühle: